Bir dil, yüzlerce senelik bir gelişim içinde bölgesel ve kültürel etkenlerle beraber ağız, lehçe, şive, argo vb. benzer biçimde kendi içinde çeşitli farklılıklar oluşturur.
Dilin Kullanımdan Doğan Türleri
LEHÇE
Bir dilin, zamanı gelişim süreci içinde karanlık dönem olarak adlandırılan şu demek oluyor ki metinlerle takip edilemeyen dönemlerde ayrılmış ve gelişimini ayrı bir halde sürdürmüş kollarına “Lehçe” denir. Lehçelerin oluşmasında coğrafi farklı olan şeylerle beraber kültürel değişimler de etkili olmuştur. Lehçeler, ayrıldıkları ana dilden büyük farklılıklar göstermektedir.
Örnek: Türkçenin iki lehçesi vardır: Çuvaş Türkçesi ve Yakutça Türkçesi
ŞİVE
Bir dilin yazılı metinlerle takip edilebilen dönemlerinde birbirinden ayrılmış kollarına “Şive” denir. Lehçeden değişik olarak daha yakın bir dönemde ayrıldığından dolayı şiveler ana dille çeşitli benzerlikler gösterir. Gene lehçeden değişik olarak dildeki ayrılıklar metinlerle takip edilebilmektedir.
Örnek: Türkçenin şiveleri şu şekildedir: Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi
AĞIZ
Bir ülke içinde dilin değişik bir tarzda konuşma şekillerine “Ağız” denir. Yazılışlar aynı olsa da söyleyişlere yörelere gore fark edebilir.
Örnek: Türkçenin ağızlarına örnekler: Kayseri ağzı, Ege ağzı, İstanbul ağzı
ARGO
Ana dilden ayrı olarak her yerde ve devamlı kullanılmayan -ki kullanılmaması da gereken- çoğu zaman eğitimsiz kişilerin kullandığı ses, biçim ve anlam olarak farklılaşan laflara “Argo” denir. Argolar, değişik bir antak kalma sistemi sağlamak adına geliştirilmiştir. Kaba bir söyleyişe haiz olan argolar oluşturulurken dilin lehçelerinden, ağızlardan ve yabancı kelimelerden yararlanılır.
Örnek:
Standart dil: çalmak
Argo: araklamak
Atmasyon, uyutmak, zakayı yutmak…
JARGON
Belli bir zümrenin ya da meslek grubunun ana dilden değişik olarak kendi içlerinde kullandıkları ve yalnızca kendilerinin anlayabileceği tarzdaki konuşmalara “Jargon” denir.
Örnek:
Hasta eks oldu.
Alabanda (denizcilik), fiyonta (ayakkabıcı)
STANDART DİL (YAZI DİLİ)
Bir ülke içinde yörelere gore farklılaşan ağızlardan birisinin kültürel baskınlık sonucunda o ülkenin ortak dili haline gelmesine “Yazı Dili” denir. Her bölgede değişik bir konuşma dili olsa da standart dil ülkenin her yerindeki ortak yazı dilidir.
Yazı dili haline gelmeyi başaran ağız, o ülkenin kültürel anlamda merkezinde olur ve çoğu zaman de en gelişmiş konuşma dilidir. Türkiye’de bölgelere gore değişik ağızlar olsa da yazı dili olarak “İstanbul Türkçesi” baz alınmıştır.
KONUŞMA DİLİ
Günlük yaşamda yazışma ihtiyacımızı karşılamak adına kullandığımız dile “Konuşma Dili” denir. Yazı dili, son aşama tertipli ve kurallı bir dili ifade eder fakat konuşma dilimiz yazı dilinden oldukça değişik bir halde karşımıza çıkar. Doğrusu konuşma dilinde kelimelerin doğru sıralanmasına ve söyleyişlerin belli bir noktaya kadar doğru ifade edilmesine pek dikkat edilmez.
Örnek:
Nası gelecem ki ben oraya diyordu. (Iyi mi geleceğim ki…)
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Derslik Ders Mevzuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat