Terkib-i Bend; 3-17 bend içinde değişen, felsefi düşünceleri, cemiyet eleştirisi ve dini konuların işlendiği bir divan edebiyatı şiir biçimidir. Divan edebiyatında çokça kullanılan bir şiir türüdür terkib-i bend.
Şiirin yapısı incelediğinde öteki divan şiiri türlerinden ayrı bir yapıda olduğu görülür: Beyitler bendleri, bendler ise terkibibenti oluşturur.
Terkib-i Bendin Özellikleri
- Bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.
- Beyitler bentleri, bentler ise şiiri oluşturur.
- Bentlere hane adı de verilir.
- Bentlerin sayısı 3-17 içinde değişmiş olur. Sadece daha fazlaca 5-7 bent içinde kullanıldığı görülür.
- Bentlerdeki beyit sayısı ise 5-10 içinde değişmiş olur.
- Bentlerin kafiye şeması gazelle aynıdır sadece her bendin sonunda araç isminde olan ve kendi içinde aynı şekilde kafiyelenen bir beyit daha bulunur: aa, ba, ca, da, ea… yy. Bentlerin sonunda yer edinen araç beyti öteki beyitlerden ayrı olarak kafiyelenir.
- Bentlerin sonunda yer edinen araç beyti aynen tekrarlanırsa bu şiir türüne Terci-i Bend adı verilir.
- Terkib-i Bentlerde felsefi düşünceler, tasavvufi düşünceler, toplumsal yergi ve dini mevzular işlenir.,
- Türk Edebiyatında terkibent denildiğinde akla gelen ilk isim Bağdatlı Ruhi’dir. Sürecinin eleştirisini terkibibentinde dile getiren Bağdatlı Ruhi’nin bu şiiri fazlaca meşhurdur.
- Tanzimat döneminde de Ziya Paşa terkib-i bendi başarı göstermiş bir halde kullanmıştır.
- Son bendin son dizesinde şairin mahlası yer verilmiştir.
Türk edebiyatında Fuzuli, Kalımlı, Nabi, Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa’nın terkib-i bendleri meşhurdur. Fuzuli terkib-i bent şeklinde Kerbala için Al-i Aba Mersiyesi’ni yazmıştır. Kalımlı ise Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümünden duyduğu üzüntüyü terkib-i bend şeklinde Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi’ni yazmıştır. Ziya Paşa’da Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine nazire yaparak bir terkib-i bent yazmıştır.