Türkçemizde bir kelimenin sonu eğer “FıSTıKÇı ŞaHaP” ünsüzleri olarak bildiğimiz sert ünsüzlerden biriyle biterse ve kendisinden sonrasında yumuşak ünsüzler olan “c, d, g” yumuşak harfleriyle süregelen bir ek gelirse bu ekin başlangıcında yer edinen “c, d, g” yumuşayarak “ç, t, k“ye dönüşür. Lügatımızda bu kurala “Ünsüz benzeşmesi” ya da bazı “Ünsüz sertleşmesi” denir. Ünsüz benzeşmesi sessiz harflerin yumuşaklık-sertlik özelliklerine dayalı uyumdan dünyaya gelmiştir.
Ünsüz benzeşmesi kuralında dikkat etmeniz gerekenler:
⇒ “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile biten sözcüklerden sonrasında “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelemez.
⇒ Sert ünsüzle biten kelimelere “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelirse dönüşüm şu şekilde gerçekleşir:
c ünsüzü → ç ünsüzüne
d ünsüzü → t ünsüzüne
g ünsüzü → k ünsüzüne sertleşerek dönüşür.
Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri
Simit + ci ⇒ Simitçi (Simit kelimesinin sonu “t” sert ünsüzüyle bitmektedir. Bu kelimeye getirilen “ci” ekinin başlangıcında yer edinen “c” yumuşak bir ünsüzdür. Bu durumda yumuşak ünsüz “c” kurala bakılırsa sertleşerek “ç” sert ünsüzüne dönüşür.)
Yap + dı ⇒ Yaptı (Yapdı değil)
Seç + gin ⇒ Seçkin (Seçgin değil)
Türk + ce ⇒ Türkçe
Ağaç + da ⇒ Ağaçta
Küs + gün ⇒ Küskün
Unut + gan ⇒ Unutkan
Kıs + gaç ⇒ Kıskaç
Gelmiş + di ⇒ Gelmişti
At + gı ⇒ Atkı
Saf + ca ⇒ Safça
Yurt + daş ⇒ Yurttaş
Sanat + cı ⇒ Sanatçı
Git + di ⇒ Gitti
Dolap + da ⇒ Dolapta
Sabah + dan ⇒ Sabahtan
Telif + den ⇒ Teliften
Sokak + da ⇒ Sokakta
Paket + den ⇒ Paketten
Anlat + dı ⇒ Anlattı
Yavaş + ca ⇒ Yavaşça
Çocuk + ca ⇒ Çocukça
Alçak + ca ⇒ Alçakça
Millet + den ⇒ Milletten
Et + cil ⇒ Etçil
Sormak + da ⇒ Sormakta
İPUCU ⇒ Hususi isimlere, sayılara, tarihlere, saatlere ve kısaltmalara gelen ekler de benzeşme kuralına dahildir.
- Babam bu şirketi 1975’te kurdu.
- Saat 10.13’te doktorlar fena haberi verdi.
- Ders kitabım Mehmet’te kaldı.
- Tatlıları Gaziantep’ten getirdim.
- Havaalanına gitmek için HAVAŞ’tan yer ayırttım.
- Bu akşam YÖK’ten fazlaca mühim bir izahat gelecek.
UYARI! Bazı kelimeler bu kurala uymaz. Ünsüz benzeşmesine uymayan kelimeler şunlardır:
- Üçgen, dikdörtgen, beşgen, çokgen, dörtgen…
UYARI! Birleşik kelimeler bu kurala uyulmaz.
- Akciğer
- Gökdelen
- Ördekgagası
- Balıkgözü
UYARI! Bağlaç olan “de, da” başlı başına ayrı bir kelime olarak kabul gördüklerinden daima ayrı yazılır ve hiçbir süre “te, ta” şeklinde kullanılmaz.
- Ahmet te bizlere katıldı. (Yanlış)
Ahmet de bizlere katıldı. (Doğru) - Bakmış ta bulamamış. (Yanlış)
Bakmış da bulamamış. (Doğru)
Ünsüz Benzeşmesine Uğrayan Ekler
Yukarıda “Ünsüz benzeşmesi nedir?” sorusunun cevabıyla beraber mevzunun daha iyi anlaşılması için “Ünsüz benzeşmesi örnekleri”ni detaylı bir halde verdik. Bu bölümde de Türkçemizde sertleşmeye uğrayan eklerin değişimlerini tablo halinde listelenmiştir:
| Ekler ve Çeşitleri | Benzeşme Kuralı Sonrasında |
| Görülen Geçmiş Vakit (-dI, -dU) | -tı, -ti, -tu, -tu ⇒ baktı |
| Eşitlik Eki (-cA) | -ça, -çe ⇒ büyükçe |
| Ayrılma Hal Eki (-den, -dan) | -tan, -ten ⇒ sınıftan |
| Bulunma Hal Eki (-de, -da) | -ta, -te ⇒ sokakta |
| Ödat Eylem Eki (-dIk, -dUk) | -tık, -tik, -tuk, -tük ⇒ |
| Ek Eylem (-dIr, -dUr) | -tır, -tir, -tur, -tür ⇒ uzaktır |
| F.İ.Y.E (-gI, -gU) | -kı, -ki, -ku, -kü ⇒ atkı |
| F.İ.Y.E (-gaç, -geç) | -kaç, -keç ⇒ kıskaç |
| F.İ.Y.E (-gan, -gen) | -kan, -ken ⇒ çalışkan |
| İ.İ.Y.E (-cil, -cıl, -cul, -cül) | -çil, -çıl, -çul, -çül ⇒ etçil |
| İ.İ.Y.E (-daş) | -taş ⇒ sesteş |
| İ.İ.Y.E (-ca, -ce) | -ça, -çe ⇒ Türkçe |
| İ.İ.Y.E (-cI, -cU) | -çı, -çi, -çu, -çü ⇒ tüpçü |
⇒ Youtube I Ses Vakaları ⇐